Illness name: ภาวะดื้ออินซูลิน insulin resistance
Description: ภาวะดื้ออินซูลิน (Insulin Resistance) เป็นภาวะที่เซลล์ในร่างกายตอบสนองต่ออินซูลินได้น้อยกว่าปกติ ทำให้ร่างกายต้องใช้อินซูลินมากขึ้นในการนำน้ำตาลกลูโคสไปยังเซลล์ต่าง ๆ ของร่างกายเพื่อใช้เป็นพลังงาน ตับอ่อนจึงผลิตอินซูลินออกมาเพิ่มขึ้น เมื่อเวลาผ่านไปอาจทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้นได้ หากปล่อยให้มีภาวะดื้ออินซูลินเป็นเวลานานโดยไม่ได้รับการรักษา อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะก่อนเบาหวาน (Prediabetes) และโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ตามมา และหากผู้ป่วยเบาหวานมีภาวะดื้ออินซูลินร่วมด้วย อาจทำให้การควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดทำได้ยากขึ้น การปรับพฤติกรรมการรับประทานอาหารและการใช้ยารักษาจะช่วยรักษาภาวะดื้ออินซูลินได้ ผู้ที่มีภาวะดื้ออินซูลินอาจไม่มีอาการที่สังเกตได้ชัดเจน จึงไม่ทราบว่าตนเองมีภาวะดื้ออินซูลิน แต่อาจทราบภายหลังจากที่เป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 2 แล้ว หรือทราบจากค่าระดับน้ำตาลในเลือดจากการตรวจเลือด โดยอาการทั่วไปของโรคเบาหวานที่พบได้ เช่น โดยปกติแล้ว อินซูลินจะหลั่งออกมามากหลังรับประทานอาหาร โดยเฉพาะอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรตที่ทำให้ระดับนํ้าตาลสูงขึ้น ตับอ่อนจะหลั่งอินซูลินออกมาเพื่อควบคุมให้ระดับนํ้าตาลในเลือดเป็นปกติ หากมีภาวะดื้ออินซูลิน ร่างกายจะไม่สามารถตอบสนองต่ออินซูลินได้ดีเท่าที่ควร ทำให้น้ำตาลในเลือดสะสมสูงขึ้น ในปัจจุบันยังไม่ทราบสาเหตุที่แน่ชัดของภาวะดื้ออินซูลิน แต่ผู้ที่มีปัจจัยเหล่านี้อาจเสี่ยงต่อการเกิดภาวะดื้ออินซูลิน ได้แก่ นอกจากนี้ ความเสี่ยงของภาวะดื้ออินซูลินอาจเพิ่มขึ้นในผู้ที่อายุมากกว่า 45 ปี ผู้ที่ตั้งครรภ์ ผู้มีภาวะหยุดหายใจขณะหลับ ผู้ที่มีเชื้อชาติแอฟริกัน อเมริกัน และเอเชียน-อเมริกัน รวมทั้งพฤติกรรมบางอย่าง อย่างการสูบบุหรี่ และความเครียด แพทย์จะสอบถามอาการ ประวัติสุขภาพ ประวัติครอบครัว และตรวจร่างกาย เช่น ชั่งน้ำหนักและวัดความดันโลหิต จากนั้นอาจตรวจเพิ่มเติมด้วยวิธีดังนี้ การตรวจฮีโมโกลบิน เอ วัน ซีจะแสดงค่าเฉลี่ยของน้ำตาลในเลือดตลอดช่วงเวลา 2–3 เดือนก่อนการตรวจ ซึ่งจะแสดงผลดังนี้ แพทย์อาจให้ตรวจซ้ำอีกครั้งเพื่อยืนยันผลในภายหลัง และใช้ประเมินวิธีการรักษาที่เหมาะสมต่อไป การตรวจวิธีนี้เป็นวิธีตรวจระดับน้ำตาลในเลือดหลังงดอาหาร 8 ชั่วโมง หากระดับน้ำตาลอยู่ในระดับปกติจะมีค่าต่ำกว่า 100 มิลลิกรัม/เดซิลิตร ผู้ที่มีระดับน้ำตาลในเลือดระหว่าง 100–125 มิลลิกรัม/เดซิลิตรถือว่ามีภาวะก่อนเบาหวาน และผู้ที่มีระดับน้ำตาลในเลือดเท่ากับหรือมากกว่า 126 มิลลิกรัม/เดซิลิตร แสดงว่าเป็นโรคเบาหวาน ผู้ป่วยต้องงดรับประทานอาหารอย่างน้อย 8 ชั่วโมงก่อนการทดสอบความทนทานต่อน้ำตาล ในวันที่เข้ารับการตรวจ เจ้าหน้าที่จะเจาะเลือดผู้ป่วยเพื่อตรวจระดับน้ำตาลในเลือด จากนั้นจึงให้ดื่มสารละลายน้ำตาลกลูโคส และรอตรวจระดับน้ำตาลอีกครั้งเมื่อครบ 2 ชั่วโมง โดยทั่วไประดับน้ำตาลในเลือดจะกลับสู่ระดับปกติ คือน้อยกว่าหรือเท่ากับ 140 มิลลิกรัม/เดซิลิตรภายใน 2 ชั่วโมง แต่ผู้ที่มีภาวะก่อนเบาหวานและโรคเบาหวานจะมีระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่าระดับปกติแม้จะตรวจหลังผ่านไป 2 ชั่วโมงแล้ว ผู้ที่มีระดับน้ำตาลในเลือดอยู่ระหว่าง 140–199 ถือว่ามีภาวะก่อนเบาหวาน และผู้ที่มีระดับน้ำตาลในเลือดมากกว่าหรือเท่ากับ 200 มิลลิกรัม/เดซิลิตรจะถือว่าเป็นเบาหวาน ในบางกรณีอาจใช้การตรวจระดับน้ำตาลแบบสุ่มตรวจ (Random Blood Sugar) ในผู้ที่มีอาการของโรคเบาหวานชัดเจน แต่เป็นวิธีที่ไม่นิยมใช้ตรวจหาภาวะก่อนเบาหวานและโรคเบาหวาน เนื่องจากผลอาจมีความคลาดเคลื่อนได้ การรักษาภาวะดื้ออินซูลินสำคัญต่อผู้ที่มีภาวะก่อนเบาหวาน เพราะจะช่วยป้องกันการเกิดโรคเบาหวานตามมา อีกทั้งการได้รับการรักษาอย่างเหมาะสมจะช่วยให้ผู้ป่วยเบาหวานควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ดีขึ้น ซึ่งอาจช่วยลดการเกิดภาวะแทรกซ้อนจากโรคเบาหวานได้ โดยวิธีที่ใช้รักษาภาวะดื้ออินซูลินมีดังนี้ ผู้มีภาวะดื้ออินซูลินควรรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ เน้นอาหารที่มีไฟเบอร์ (Fiber) สูงและคาร์โบไฮเดรตต่ำ ได้แก่ ธัญพืชขัดสีน้อย ผักกลุ่มที่ไม่มีแป้ง (Non-starchy Vegetables) อย่างผักตระกูลกะหล่ำ บร็อคโคลี แครอท แตงกวา และหน่อไม้ฝรั่ง อาหารประเภทโปรตีนที่ให้ไขมันชนิดดี อย่างเนื้อสัตว์ไม่ติดมัน ถั่ว และปลาทะเล นอกจากนี้ ควรออกกำลังกายที่ใช้แรงปานกลางเป็นประจำ อย่างน้อยสัปดาห์ละ 5 วัน วันละ 30 นาที เช่น เดินเร็ว ขี่จักรยาน และว่ายน้ำ พักผ่อนให้เพียงพอวันละ 7–9 ชั่วโมง ผ่อนคลายความเครียดอย่างเหมาะสม หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่และดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ แพทย์อาจให้ยาเมทฟอร์มิน (Metformin) ซึ่งช่วยยับยั้งการปล่อยกลูโคสจากตับเข้าสู่กระแสเลือด และกระตุ้นความไวต่ออินซูลินโดยทำให้เซลล์ในร่างกายนำกลูโคสไปใช้เพิ่มขึ้น จึงช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดลดลง และลดการหลั่งอินซูลินจากตับอ่อน ภาวะแทรกซ้อนของภาวะดื้อต่ออินซูลินอาจแตกต่างกันในแต่ละคน หากการผลิตอินซูลินเพิ่มขึ้นยังไม่เพียงพอที่จะควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ จะนำไปสู่ภาวะน้ำตาลในเลือดสูง (Hyperglycemia) ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะก่อนเบาหวานและโรคเบาหวานตามมาหากไม่ได้รับการรักษา โดยภาวะน้ำตาลในเลือดสูงอาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ ดังนี้ ภาวะดื้ออินซูลินไม่มีวิธีป้องกันได้โดยตรง แต่การปรับพฤติกรรมการรับประทานอาหาร โดยรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ หมั่นเคลื่อนไหวและออกกำลังกาย และควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสมจะช่วยลดความเสี่ยงของการเกิดภาวะดื้ออินซูลินได้ และช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดในผู้ที่มีภาวะก่อนเบาหวาน ซึ่งจะป้องกันการเกิดโรคเบาหวานตามมาความหมาย ภาวะดื้ออินซูลิน (Insulin Resistance)
อาการของภาวะดื้ออินซูลิน
สาเหตุของภาวะดื้ออินซูลิน
การวินิจฉัยภาวะดื้ออินซูลิน
การตรวจฮีโมโกลบิน เอ วัน ซี (Hemoglobin A1C Test)
การตรวจระดับน้ำตาลในเลือด (Fasting Blood Sugar)
การทดสอบความทนทานต่อน้ำตาล (Glucose Tolerance Test)
การรักษาภาวะดื้ออินซูลิน
การปรับพฤติกรรม
การใช้ยา
ภาวะแทรกซ้อนของภาวะดื้ออินซูลิน
การป้องกันภาวะดื้ออินซูลิน