Toplumda çok sık olarak karşılaşılan bir durum olan enürezis, kişinin idrarını istem dışı olarak kaçırması şeklinde tanımlanabilir. Sinir sisteminin yaş ile olgunlaşmasıyla, idrar kontrolü 2 yaş civarında çocuğun mesanesinin dolduğunu hissetmesi ile başlar ve idrarını tutabilmesi 5 yaşa kadar gelişir. Bu nedenle tuvalet eğitimine 2 yaş sonrasında başlanmalıdır. Tıbbi açıdan idrar kaçırma gündüz, gece veya hem gündüz hem de gece idrar kaçırma başlıkları altında incelenir. Sadece gündüz ve hem gündüz hem de gece idrar kaçırma şikayeti daha sıklıkla ciddi bir soruna işaret edebilir.

Bu nedenle gündüzleri idrar kaçırma şikayeti olan hastaların mutlaka bir Çocuk Hastalıkları hekimi takibinde tetkiklerinin yapılması önerilir. Yapılabilecek tetkikler arasında idrar tahlili, idrar kültürü, böbrek ve idrar yolları ultrasonografisi, sondalı işeme filmi olarak bilinen voiding sistoureterografisi, ilaçlı böbrek filmi olarak bilinen iv pyelografi ve işeme sırasında idrar akımını ölçen ürodinami yer almaktadır.

Hekim, muayene bulguları ve tetkiklerin çocuğa verebileceği potansiyel zararı göz önünde bulundurarak isteyeceği tetkikleri belirler. Yine muayene sırasında saptanacak bulgulara göre ileri tetkikler de yapılabilir. Eğer fizik muayene ile yönlendirilen tetkiklerde bir sorun saptanmışsa öncelikle bu sorunun tedavisi yapılır. Enürezis noktürna olarak isimlendirilen geceleri idrar kaçırma şikayeti toplumun yüzde 15-20’sinde görülebilen bir hastalıktır. 5 yaşını doldurmuş hastanın, haftada en az 2 gece idrar kaçırma şikayeti olması olarak tanımlanır.

5 yaşa kadar olan veya haftada 2 defadan az olan idrar kaçırmaları sadece takip edilir. Eğer hasta idrarını hiç tutmamışsa birincil, en az 6 ay idrarını tutabildikten sonra kaçırmaya başlamışsa ikincil olarak adlandırılır. Birincil enürezis noktürna daha sık görülmektedir. İkincil enürezis noktürna ise daha sıklıkla bir altta yatan bir hastalığı işaret eder. Enürezis noktürna nedenleri arasında ilk sırada ailevi yatkınlık gelir. Hastanın aile bireylerinin çocukluk çağında yüzde 80’e varan oranda enürezis noktürna görülür. Diğer nedenler arasında mesane kontrolünün yeterince olgunlaşmaması, idrar yolu enfeksiyonları, idrar yollarının yapısal anormallikleri, sinir sistemi anormallikleri, uyku bozuklukları, ailenin sosyokültürel düzeyinin düşük olması ve psikolojik etmenler sayılabilir.

Hasta enürezis noktürna ile hekime başvurduğunda eğer muayenede önemli bir sorun saptanmamışsa ilk olarak hastaya herhangi bir zararı olmayan idrar tetkiki, idrar kültürü ve üriner sistem ultrasonografisi istenir. Eğer bu tetkikler ve fizik muayene doğal olarak saptanmışsa hastaya enürezis noktürna tedavisi uygulanır. Enürezis noktürna tedavisinde ilaç kullanımından önce ilaçsız destek tedavileri denenmelidir. Tedavide ilk olarak hastanın sıvı alımı düzenlenir. Hastanın gün içerisinde bol bol su içmesi ancak sıvı alımını yatmadan 2 saat önce kesmesi önerilir.

Tüm gün sıvı kısıtlaması yapılmamalıdır. Hastanın mesane kontrolünü artırmak için gün içinde alt bezi bağlamamak, mesane hacmini artırmak için idrarı geldiğinde hemen idrarını yapmayıp idrarını tutmaya çalışmasını sağlamak uygulanabilecek yöntemlerdir. Gece mesane kontrolünü sağlamak için çocuk uyuduktan 1 saat sonra uyandırılıp, uyanık halde idrar yapmaya götürülür. Bu sayede çocuk sonraki gecelerde mesanesinde idrar birikince refleks olarak kendisi uyanabilir. Eğer çocuğun yaşamını etkileyen psikolojik bir stres faktörü varsa, tedavi için öncelikle bu faktör ortadan kaldırılmalı ya da çocuk bunun üstesinden gelmesi için desteklenmelidir. Çocuk psikiyatrisinin desteğinin alınması bu dönemde düşünülebilir. Tuvalet eğitimi uygularken çocuk idrar tuttuğu zamanlarda ödüllendirilmeli, idrarını kaçırdığında ise asla ağır bir şekilde cezalandırılmamalıdır. Enürezis noktürnası olan hasta için bir takvim oluşturulmalı kuru geçirdiği geceler için güneş, altını ıslattığı geceler için bulut çizdirilmeli, güneşler arttıkça çocuk ödüllendirilmelidir. Çocuk asla başkalarının yanında idrar kaçırıyor olması eleştirilerek utandırılmamalıdır. Bir başka tedavi yöntemi de idrar alarm sistemleridir. Özel bir algılayıcı çocuğun iç çamaşırının içine veya yatağına yerleştirilir ve bir alarma bağlanır.

Çocuk gece idrarını yaptığında alarm çalar çocuk uyanır ve kalan idrarını tuvalete yapar. Bu sistemin başarılı olabilmesi için 3-6 ay kadar kullanılması gerekir. Alarm sayesinde çocuk idrarını yapma aşamasında uyanmayı öğrenir. Tüm bu ilaçsız tedavilerin hiçbir yan etkisi olmadığı için birlikte kullanılabilir.

İlaçsız tedaviler aile tarafından ciddiyetle uygulanırsa başarı oranı %80-90’a kadar çıkabilmektedir. Enürezis noktürnanın ilaç tedavisinde birçok farklı ilaç kullanılabilir. Etkilerini mesane kontrolünü kolaylaştırmak, uyku düzenini düzenlemek veya idrar üretimini azaltmak yoluyla gösterirler. Hepsinin farklı farklı yan etkileri bulunmaktadır. İlaç kullanımı kesildiğinde ilacın etkisinin ortadan kalkmasıyla hasta tekrar idrar kaçırmaya başlayabilir. Bu nedenlerle mutlaka önce ilaçsız yöntemler denenmeli, eğer yeterli başarıyı sağlayamamışlarsa bu tedaviler kesilmeden ilaç tedavisi eklenmeli ve ilaç kesildikten sonra bir süre daha destek tedavilerine devam edilmelidir. Aileler enürezis noktürnanın çok yüksek oranda düzelebilen bir hastalık olduğu konusunda bilgilendirilmelidir.

Destek tedavileri iyi uygularlarsa yüksek başarı oranı yakalanabileceği ve ilaç kullanmanın her şeyi çözemediği anlatılmalı ve destek tedavi uygulama konusunda cesaretlendirilmelidir.